ZAŚCIANEK - FENOMEN POLSKI
- Cykl dokumentalny
- Produkcja:Polska
- Rok produkcji:1995
Cykl dokumentalny o istocie i cechach zaścianka szlacheckiego.
Ekipa
pełna
|
skrócona
|
schowaj
- Reżyseria
- Scenariusz
- Zdjęcia
- Muzyka
- Montaż
- Producent
- ProdukcjaTelewizja Polska - I Program Telewizja Edukacyjna
- Konsultacjanaukowa
- NarracjaPiotr Szacki
GENEALOGIA ZAŚCIANKA (1)
- Odcinek serialu
- 13'
W pierwszym odcinku dokumentanego cyklu o istocie i cechach zaścianka szlacheckiego realizatorzy przedstawiają genealogię tego typowo polskiego fenomenu. Nazwa zaścianka pochodzi od ściny, granicy państwa. To w jej pobliżu w czasach piastowskich książę szczególnie wiernym i zasłużonym wojom nadawał wraz tytułem nobila ziemię, by się na niej osiedlali i strzegli państwa przed wrogami zza ściany. Jako przykład autorzy pokazują zaścianki, których zadaniem była obrona przed Prusami i Krzyżakami. Ślady po tych osadach zachowały się do dziś.
GENEALOGIA ZAŚCIANKA BOROWYCH (3)
- Odcinek serialu
- 19'
W polskich wioskach, w dawnych zaściankach odżywają tradycje staroszlacheckie. Wyraża się to m.in. w poszukiwaniach swojej genealogii. Nie polega to jedynie na banalnym odzyskiwaniu należnego herbu, ale na autentycznym pragnieniu poznania przeszłości i przodków. Bohaterem programu jest młody człowiek z rodu Borowych, który wiele czasu i sił poświęca na pogłębione studia dotyczące swojej rodziny. Prowadzi żmudne i dociekliwe badania historyczne, odnajduje i gromadzi dokumenty dotyczące kilku pokoleń wstecz. Poznawanie przeszłości w kontekście osobistym stało się wyznacznikiem jego młodzieńczej aktywności i zainteresowań.
ZAŚCIANEK NIEFOLKLORYSTYCZNY (4)
- Odcinek serialu
Podlasie jest terenem, gdzie rosyjska dominacja dała się szczególnie we znaki polskiej ludności. Miejscowa szlachta zaściankowa była jakby nową ścianą... Broniła Rzeczpospolitej Obojga Narodów od chwili, kiedy Litwa po połączeniu z Koroną za sprawą Unii Lubelskiej oddała swoje terytoria pod wspólną ochronę. Osiedlano tam nową ludność, by powierzyć jej obowiązek obrony terenu przed najazdami ze strony ukraińskiego kozactwa i Rusi. Rusyfikacja po zaborach nie wytępiła żywiołu polskiego, nie pozbawiła go tradycyjnych wartości, jakimi były patriotyzm, wiara, tradycja paternalistyczna.
ZAŚCIANEK ZA ŚCIANĄ (5)
- Odcinek serialu
- 10'
Dzieje polskiej szlachty osiadłej na kresach wschodnich bogato ilustrowane materiałami ikonograficznymi oraz współczesnymi plenerami Białorusi, Litwy i Ukrainy. Wypowiedzi historyków dopełniają obraz życia na ścianie wschodniej w poszczególnych okresach historycznych.Na przestrzeni wieków wschodnia granica Rzeczpospolitej była ruchoma niczym sąsiedzki płot. Przesuwała się na wschód lub cofała na zachód w zależności od tego czyja armia szła na wyprawę - polska czy rosyjska. Odmienność kultur i religii rodziła konflikty, ale i wzajemną ciekawość. Ściana wschodnia łączyła i dzieliła, była miejscem krwawych waśni, okrutnych mordów, ale i przenikania kultur. Lud pograniczny nie miał łatwego życia. W dobie renesansu na pustych polach poza miastami osiadali nagradzani za dobrą służbę weterani, nowi posiadacze ziemscy, którzy uszczelniali ścianę wschodnią. Barok i kontrreformacja były dla tych ziem epoką największych wojen. "Przyroda nie nastarczała płodów, ludzie nie nastarczali pokoleń". Przetoczyły się przez nie wojska tatarskie, mongolskie, szwedzkie i moskiewskie. Rozbiory zapoczątkowały nowy okres martyrologii zaściankowej szlachty. Okupacja, dokuczliwe restrykcje i zesłania na Sybir dziesiątkowały polską szlachtę, ale jednocześnie umacniały poczucie narodowej przynależności. Prowadzona gorliwie we wszystkich sferach życia rusyfikacja wyzwalała opór, wzmagała patriotyzm. Kolejne powstania narodowe są tego dowodem. Wiek dwudziesty przyniósł niepodległość. Drobna szlachta zaściankowa na Wschodzie musiała się jednak opowiedzieć wobec powstania państwa radzieckiego i idei kolektywizacji. Zetknięcie się socjalistycznej ideologii z wielopokoleniową tradycją prywatnej własności było źródłem kolejnych dramatów na ścianie wschodniej. Wybuch II wojny światowej, to dla zaścianka masowe deportacje i zesłania do łagrów na Syberii, a jednocześnie opór wobec niemieckiej i sowieckiej okupacji.
ZAŚCIANEK NAJDALSZY (6)
- Odcinek serialu
- 20'
Syberia, w państwie moskiewskim i w Rosji carskiej miejsce zesłania i katorgi więźniów politycznych i jeńców wojennych. Począwszy od Konfederacji Barskiej zsyłano tam polską szlachtę - proces ten nasilił się w okresie rozbiorów. Na syberyjską katorgę skazywano uczestników polskich powstań narodowo-wyzwoleńczych, listopadowego i styczniowego. W koloniach karnych stale przybywało Polaków - powstawał tam nowy, polski zaścianek. Zesłańcy starali się pielęgnować narodowe tradycje, nie tracili woli walki. W 1866 powstał Syberyjski Legion Wolnych Polaków, tajna organizacja zesłańców za Bajkałem, którzy planowali ucieczkę do Chin. Powstanie to zostało krawawo stłumione. Polacy nie tracili jednak nadziei na odmianę swego losu.
