INDEKS

• Podtytuł: ŻYCIE I TWÓRCZOŚĆ JÓZEFA M.

• Film fabularny
• Produkcja:
  Polska
• Rok produkcji:
  1977
• Premiera:
  1981. 05. 25
• Gatunek:
  Film psychologiczny, Film obyczajowy
• Barwny, 2674 m, 94 min
  
  Czołówkę filmu opatrzono planszą z napisem: "Film został zrealizowany jako praca dyplomowa studentów PWSFTviT Janusza Kijowskiego i Krzysztofa Wyszyńskiego. Realizatorzy pragną dedykować go Jerzemu Duszyńskiemu, Andrzejowi Polkowskiemu i Mieczysławowi Sitarzowi - naszym kolegom, którzy odeszli od nas przed datą premiery filmu"
  
  Lokacje: Wrocław.

"Indeks" powstał na przełomie 1976 i 1977 roku. Miał być jednym z filmów o pokoleniu wchodzącym w życie po 1968 roku. Jednak skazany został na czteroletni "odpoczynek" na półce, przez co jego premiera odbyła się dopiero w czasie "Solidarnościowego" przełomu. Wcześniej w kinach pojawiło się zrealizowane dwa lata później "Kung-fu", wówczas mylnie uważane za debiut Kijowskiego. "Pomysł filmu narodził się z wypracowania szkolnego. Mój profesor w szkole filmowej Wojciech J. Has polecił nam podczas wakacji przygotować scenariusz filmu absolutoryjnego. Warunkiem tego scenariusza miała być adaptacja dowolnie wybranego tekstu z literatury polskiej. Ponieważ uważałem to za warunek bardzo drastyczny, postanowiłem posłużyć się tekstem opowiadania "Brat" Andrzeja Pastuszka, ale w sposób dowolny. Bohatera opowiadania przeniosłem w inne środowisko, dopisałem mu inny życiorys" - mówił Janusz Kijowski.

Koniec lat sześćdziesiątych. Na uniwersytecie rozpoczyna się rok akademicki. Studenci spostrzegają na listach brak nazwisk kilku swoich kolegów. Kilkuosobowa grupa, w której najbardziej aktywny jest Józef Moneta, bez rezultatu interweniuje u dziekana. Tajemnicza "sprawa Lewandowskiego" nie została wyjaśniona; Józef nie wytrzymuje nerwowo tej sytuacji - jego udział w rozmowach doprowadza do napięć, które mogą mieć poważne konsekwencje dla jego przyszłości. Moneta, człowiek bardzo zdolny, ale porywczy, zrywa plakaty, zatrzymuje go milicja.
Za swoje stanowcze poglądy Józef zostaje wyrzucony ze studiów i podejmuje pracę jako robotnik w tzw. węglobloku. Jednocześnie składa w wydawnictwie utwór literacki, w którym zawarł doświadczenia z dotychczasowego życia i pracy w nowym środowisku. Tekst został "w zasadzie" przyjęty, chociaż redaktor naczelny żąda nieznacznych, jego zdaniem, lecz kluczowych dla całości utworu korekt i zmian. Dziewczyna Józefa, Maria, którą poznał jeszcze podczas studiów, i z którą wiązał poważne plany życiowe nie aprobuje jego poglądów i zarzuca mu brak "konstruktywnego konformizmu i pokory wobec świata". Moneta mieszka w wynajętym za kilkaset złotych obskurnym pokoiku na poddaszu, wieczorami pisze swoje, nikomu niepotrzebne "kawałki" prozy.
Jego osoba wzbudza zainteresowanie milicji. Moneta nie jest nigdzie zameldowany, sprzedaje węgiel "na lewo". Jego rola w śmiertelnym wypadku, w którym został przysypany młody chłopiec jest również dwuznaczna. Kapitan MO ujawnia, że wpływ na stan świadomości chłopca miała lektura tekstów Kirkegaarda, podsuwanych mu przez Monetę.
Józef oświadcza się o rękę Marii, lecz jej rodzice nie aprobują ani jego poglądów, ani stylu życia.
Podczas wizyty matki w pokoiku na poddaszu Józef oszukuje ją, że powodzi mu się doskonale, a zapotrzebowanie na jego teksty jest coraz większe.
Wszyscy się "jakoś" urządzają. Jego kolega, Andrzej, również wyrzucony niegdyś ze studiów, wrócił po latach i ukończył uniwersytet, na którym pracuje obecnie jako asystent. Przy pomocy protekcji wpływowych rodziców otrzymał wcześniej mieszkanie, w którego urządzeniu pomaga mu Józef. Ożenił się z Marią, byłą dziewczyną Monety. Rozmowa dawnych przyjaciół kończy się kolejnym dla Józefa rozczarowaniem, potwierdza całkowite niezrozumienie racji każdej ze stron.
Po jednej ze spędzonych na pijaństwie nocy, Józef budzi się w mieszkaniu Darii. Pożycza od niej kilka tysięcy złotych na zapłacenie bieżących długów. Daria jest jedynym człowiekiem, wykazującym, zrozumienie dla jego życiowej postawy.
Utworem literackim Monety zainteresowała się kinematografia; gdyby Józef zdecydował się na wprowadzenie sugerowanych poprawek, jego sytuacja społeczna i ekonomiczna uległaby radykalnej zmianie. Józef decyduje się na tę próbę. Składa też Darii propozycję małżeństwa.
Przyjęcie zaręczynowe, na którym obecni są rodzice, kapitan MO, redaktor naczelny wydawnictwa, reżyser, koledzy z "węglobloku" i były dziekan, zapowiada punkt zwrotny w życiu i karierze Józefa Monety. Wódka potęguje nastrój radości i podniecenia, wygłaszane są coraz bardziej optymistyczne i bełkotliwe toasty.
Toast Józefa jest jeszcze jednym zrywem w obronie własnej godności. Goście zostają wyproszeni, zaręczyny zerwane w sposób brutalny.
Moneta podejmuje pracę nauczyciela w szkole średniej. Na jednej z lekcji uczniowie protestują przeciwko programowi nauczania przedmiotów humanistycznych, jawnie fałszującemu rzeczywistość i sprzecznemu z poglądami i ocenami młodego pokolenia. Józef wyrzuca z klasy najbardziej protestującego ucznia.
Jest samotny i rozgoryczony. [Waldemar Piątek; ; Filmowy Serwis Prasowy 1981/1]

Ekipa

pełna | skrócona | schowaj

Pierwowzory

schowaj

Varia

pokaż

Nagrody

schowaj

• 1981
  Lublin (Międzynarodowe Forum Filmowe "Człowiek-Praca-Twórczość")-I nagroda
  Janusz Kijowski
• 1981
  Łagów (Lubuskie Lato Filmowe)-Nagroda ZSMP
  nagroda Ogólnopolskiego Seminarium Aktywu Filmowego ZSMP
  Janusz Kijowski
• 1981
  Gdańsk (Festiwal Polskich Filmów Fabularnych)-Wyróżnienie Honorowe
  za rolę
  Krzysztof Zaleski
• 1981
  Taormina (MFF)-Brązowa Charybda
  Janusz Kijowski